Derleyen: Betül Topaklı / Milliyet.com.tr – Çok değil 2000’li yılların başında hologramlı bir yuvarlağın yerleştirildiği silikon bir bileklik tüm dünyayı kasıp kavurmayı başarmıştı. Hangi ünlünün yahut sıradan bir kişinin bileğine bakarsanız bakın görebileceğiniz istikrar bilekliklerinden tahminen sizin de bileğinizde bir tane vardı. Pekala, istikrar bilekliklerini kim bulmuştu ve ne işe yarıyordu? Troy ve Josh Rodarmel isimli iki kardeşin sahip olduğu “Power Balance” isimli şirketin 2007 yılında ortaya çıkardığı istikrar bilekliklerinin argümanı, vücudun gücünü dengelediğiydi. Silikon bilekliğin üstünde yer alan hologramın o etkiyi yarattığı öne sürülüyordu.
Denge bilekliklerinin, bedenin doğal güç alanıyla rezonansa girerek, bedene cevap verdiğini söyleyen şirket, bu halde bilekliğin esnekliği, dengeyi ve gücü geliştirdiğini tez ediyordu. Piyasaya sürüldükten sonra süratle popülerlik kazanan ve halk ortasında yaygınlaşan istikrar bileklikleri, çok sayıda insan tarafından kullandı. Birçok kişinin de bilekliğin gayesini yerine getirdiğini tez etmesi bilekliklerin popülerliğini daha da artırmasına neden oldu. Halbuki hadiselerin hiçbirinde bileklikler hakikaten çalışmıyordu. Zira holografik istikrar bileklerinin işe yaradığını gösteren hiçbir akademik çalışma olmadığı üzere, bu bilekliklerin rastgele bir halde çalışmasını mümkün kılacak hiçbir bilimsel düzenek da bulunmuyordu.
SPORCULAR ÜZERİNDE DENENDİ
Denge bilekliklerinin çalışıp çalışmadığı konusunda yapılan birinci araştırma, 2011 yılının mart ayında Journal of Sports Science & Medicine mecmuasında yayınlandı. Çalışmanın hedefi, ürettiği istikrar bilekleriyle bilinen ve önde gelen bir firmanın istikrar bilekliklerinin sahiden işe yarayıp yaramadığını görmekti. Araştırmanın yapılabilmesi için iki atlet seçildi: 1’inci atlet 22 yaşında, erkek, 1.82 uzunluğunda ve 82 kiloydu. 2’nci atlet 20 yaşında, bayan, 1.66 uzunluğunda ve 63,2 kiloydu.
BİLEKLİĞİN HİÇBİR TESİRİ OLMADI: ‘KABUL EDİYORUZ’
Bu iki atlete gövde esnekliği, istikrar, güç ve dikey sıçrama testleri yapıldı. Bu testler, önde gelen markanın kendi sitesinde yayınlandığı testlerle büsbütün birebirdi. Dikey sıçrama testi ise alt beden gücünü ölçmek için eklenmişti. Sportmenler, testten evvel ısınma yapmadan her teste iki kere girdiler ve iki testte de bileklik taktılar. Taktıkları bileklerin biri istikrar bilekliğiyken, başkası plasebo bilekliğiydi. Bilekliklerin görünüşü birebirdi ve sportmenler hangi bilekliği taktıklarını bilmiyorlardı.
İlk testlerini bitirdikten sonra bilekliklerini değiştirerek teste tekrar girdiler. Atletler tıpkı testi ikinci sefer denediklerinde genel olarak daha âlâ sonuçlar almıştı. Bunun iki sebebi olabilirdi: Birincisi, daha çok ısındıkları için daha âlâ sonuç almış olabilirlerdi. İkincisi, teste alıştıkları için ikinci denemelerinde daha hazırdılar. Testler tamamlandıktan sonra atletlerin sonuçları ölçüldü. Sonuçlar hiç de şaşırtan değildi. Sporcuların performansında taktıkları bilekliklere nazaran kayda kıymet bir fark yoktu hatta bazen plasebo bilekliği taktıkları testlerde daha düzgün performans göstermişlerdi. 2011 yılında Tüketici Müdafaa Kurulu, şirket ve bileklikler hakkında bir inceleme başlattı ve tanıtımlara ait ihlaller yaptıklarını, aldatıcı savlar ileri sürdüklerini ortaya koydu. Power Balance’in internet sitesindeki bu savların kaldırılmasını istediler ve şirket de durumu kabul ederek şöyle dedi: “İddialarımızı destekleyecek sağlam bir bilimsel ispat olmadığını kabul ediyoruz.” Bu olayın akabinde 57 milyon dolar üzere yüklü ölçüde tazminat ödeyerek iflas ettiler fakat pes etmeyip şirketi tekrar canlandırmak için çalışmaya devam ettiler.
İNSANLAR NEDEN İŞE YARADIĞINI DÜŞÜNDÜ?
İnsanların istikrar bilekliklerinin işe yaradığını düşünme sebebi yalnızca plasebo tesiriyle açıklanabilirdi. Bileklik takmanın sahiden de dengeyi iyileştireceğine yönelik bir inanç beslemek, plasebo tesirini tetikleyerek şahısların daha enerjik ve zinde hissetmelerine neden oluyordu lakin bunun performansları üzerinde manalı hiçbir tesiri bulunmuyordu. Plasebo tesiri, birçok ruhsal ve tıbbi bahiste karşımıza çıkan bir tesir ve özetle şunu söylüyor:
“Bir şeyden ne kadar müspet fayda sağlayacağınızı düşünürseniz, olumlu fayda sağlama olasılığınız o kadar artıyor. Lakin bir müdahalenin (örneğin bir bilekliğin) sahiden işe yaradığını söyleyebilmemiz için o müdahaleyi yapmanın (örneğin bilekliği takmanın), plasebo tesirinden istatistiki olarak manalı bir fark yaratması gerekiyor.”
Denge bileklikleri bunu yapmıyor. Sonuç olarak, istikrar bileklikleriyle ilgili savlar büsbütün çürütülmüş oldu.
GÜNÜMÜZDE HÂLÂ İSTİKRAR BİLEKLİKLERİ VAR
Her ne kadar artık eski popülerliği kalmasa da ve “Bunu kim alır?” diye düşünüyor olsak da Power Balance’in internet sitesinde istikrar bilekliğini satışı 30 dolardan devam ediyor lakin pek çoğumuz bir silikon kesiminin gücümüzü dengeleyeceğine inanmıyoruz.